Poerim! Is er een feestelijker Joods feest? Poerim is een voetstampend, schreeuwend, etend, zingend, Joods carnaval voor alle leeftijden.

Het Boek Esther geeft de achtergrond en de Joodse traditie heeft het van daaruit overgenomen. Joodse gemeenschappen over de hele wereld hebben Poerimtradities ontwikkeld met een lokaal tintje. Maar naast de verschillen is er een continuïteit die stevig verankerd is in de Schrift en het verhaal dat daarin wordt verteld over Gods bevrijding door de moed en gehoorzaamheid van zijn uitverkoren dienaren.

De vier mitsvot (geboden) van Poerim

De rabbijnen hebben vier belangrijke geboden vastgesteld die op Poerim door de Joden moeten worden nageleefd, waar zij ook wonen. De eerste is het voorlezen van Megillat Esther (Rol van Esther), dat hardop wordt gedaan in de synagogedienst. De kinderen brengen ratels mee en telkens als de naam van de schurk Haman wordt genoemd, maken ze zoveel mogelijk lawaai om de “herinnering aan Amalek uit te wissen”, want Haman was een afstammeling van Amalek (zie Deut. 25:19, 1 Sam. 15:8-9 en Esther 3:1). Esther 9:7-10, met de namen van Hamans tien zonen, wordt in één adem voorgelezen om te benadrukken dat de zonen samen zijn gestorven, maar ook als weigering van de Joden om zich te verheugen over de ondergang van hun vijanden.
De andere drie geboden zijn het sturen van voedselgeschenken naar vrienden, het geven van geld aan de armen, en het eten van een speciale feestmaaltijd ter viering van de bevrijding van het Joodse volk van Hamans complot om hen te vernietigen.

Verlichting van het juk van de Thora

Kleurrijke kostuums en sketches maken al zo'n 600 jaar deel uit van Poerim. Vanaf de 15e eeuw in Europa vierden de Asjkenazische (Duitse en Oost-Europese) Joden Poerim met korte toneelstukjes, sjpiels genaamd - een Jiddisch woord dat ‘toneelstuk’ of ‘sketch’ betekent. Deze werden bekend als Poerimsjpiels.
Er zijn voor Poerim diverse parodieën op heilige literatuur gemaakt, waarvan de bekendste, Massechet Purim, een parodie is op de Talmoed met als hoofdthema de verplichting om vrolijk wijn te drinken en zich strikt te onthouden van water. Onder invloed van het Italiaanse carnaval werd het gebruikelijk dat men zich op Poerim verkleedde, waarbij mannen zich zelfs mochten verkleden als vrouwen en omgekeerd.
Sommigen hebben in dit alles een jaarlijkse poging gezien om verlichting te vinden van wat anders een ondraaglijke last van trouw aan de Thora had kunnen worden.

Poerimfestiviteiten wereldwijd

Hier volgen enkele voorbeelden van hoe verschillende Joodse gemeenschappen in verschillende landen Poerim vierden.
In Frankrijk schreven kinderen de naam van Haman op gladde stenen en sloegen die tijdens de Megillahlezing tegen elkaar telkens als zijn naam werd genoemd. Aan het einde van de lezing was Hamans naam van de stenen afgesleten. Ook wordt de naam van Haman op de schoenzolen geschreven en wordt er met de voeten gestampt bij het horen van zijn naam.
In de 18e-eeuwse stad Frankfurt-am-Main in Duitsland maakte men wassen beelden van Haman en zijn vrouw Zeresj met lonten erin. Als de lezing van de Megillah begon, werden de lonten aangestoken. Terwijl de gemeente het verhaal van Hamans ondergang hoorde, kon zij zien hoe Haman en Zeresj wegsmolten.
De Joden in de Jemenitische stad Asaddeh maakten van lappen een grote beeltenis van Haman, die ze op een ezel zetten, die de kinderen door de stad leidden. Elders in Jemen leek Haman op een vogelverschrikker, met kralen als ogen, een valse baard en kleurrijke lappen als kleren. ‘Haman’ werd dan op een houten kar geplaatst, getrokken door een paard, terwijl de kinderen uitriepen: “Zo zal het de boze Haman vergaan.”
In de Joodse gemeenschap van Buchara was het vaak nog winter met Poerim. Men bouwde dan bij de synagoge een enorme sneeuw-Haman met wortelneus en houtskoologen en een ‘gouden’ ketting van watermeloenschillen. Na de maaltijd kwam de gemeenschap bijeen rond een vreugdevuur om liederen te zingen, terwijl ze toekeken hoe de sneeuw-Haman wegsmolt.
In Litouwen was het gebruikelijk dat jesjiva-studenten een ‘Poerim-rabbi’ kozen die in de kleding van de rosj hajesjiva (hoofd van de jesjiva) de les van die dag gaf, terwijl de echte rosj hajesjiva zijn plaats innam tussen de studenten. De Poerim-rabbi gebruikte daarbij Talmoedische methoden om de meest absurde argumenten te ondersteunen.

Bronnen: Chosen People Ministries en Encyclopedia Judaica

Dit artikel is afkomstig uit het maandblad Hadderech van maart 2023