Hans Kragten

17 september 2022 De synagoge van Harderwijk, waar we vanaf 13.00 uur terecht konden, was gemakkelijk te vinden. Deze bevindt zich in het centrum, op de hoek van de Jodenkerksteeg en de Kleine Marktstraat.

Het eeuwenoude gebedshuis is te herkennen aan de indrukwekkende gevelplaat met de tekst: “Ter nagedachtenis aan hen die uit ons midden zijn weggerukt”, en de Hebreeuwse letters ת נ צ ב ה , “Moge hun ziel gebundeld worden in de bundel van het leven”, de eerste letters van vijf Hebreeuwse woorden in 1 Samuel 25:29. De steentjes bovenop het monument symboliseren dat de namen van de verdrevenen niet uitgewist zijn maar blijvend worden herdacht.
Op het afgesproken tijdstip werden we hartelijk ontvangen door de heer Daniëls met een kopje koffie of thee en een heerlijke koek. Anton Daniëls deed jarenlang onderzoek naar het Joodse leven in Harderwijk. Vandaag was hij onze gids en leraar. Hij nam ons in woord, geschrift en video mee terug in de tijd tot ca. 1600 toen er voor het eerst in Harderwijk een teken van Joods leven was waar te nemen, terwijl in 1453 de Rabbistraat al vernoemd werd.

Vooral het persoonlijke lief en leed van de individuele Joodse mensen en families hadden zijn belangstelling. Joden en de overige burgers van Harderwijk onderhielden goede betrekkingen en hielpen elkaar waar nodig.
Op indrukwekkende wijze vertelde hij over Hartog Härtz, een handelaar in stoffen en manufacturen. Härtz had een goede naam in Harderwijk, was heel godsdienstig en stond bekend om zijn goedmoedigheid, opgewekt karakter en humor. De joodse wetten leefde hij strikt na. Op een dag had hij textiel gekocht in Amsterdam. Mooie rollen stoffen lagen op zijn kar die getrokken werd door zijn witte paard. Het was laat in de avond en hij reed na een vermoeiende dag terug naar huis. Ongemerkt verloor hij een kostbare rol stof. Tot zijn schrik merkte hij dat pas de andere dag. De dagen daarna verkocht hij de overige textielproducten in de buurt. Toen hij weer terugreed naar huis kreeg hij de verloren rol weer terug van de eerlijke vinder. “Want”, zo zei men, “van Härtz steel je niet!”

De tijd ging voort en de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog braken uit. De Joodse gemeenschap werd getroffen door het antisemitisme en de vervolging door de Duitse bezetter. Verschillende families konden vluchten en verborgen zich in het Verborgen Dorp op de Veluwe. Anderen werden afgevoerd naar de vernietigingskampen. Eén van hen was Ezechiël de Lange, een sporter en begaafd violist. Ook hij werd uit het midden van de Joodse gemeenschap weggerukt en keerde niet meer terug. Ter nagedachtenis is een standbeeld met zijn beeltenis opgericht. Zijn viool ontbreekt als een stil getuige van het leed dat hem en de Joodse gemeente werd aangedaan.

Na de indrukwekkende uitleg maakten we een wandeling door de straatjes van Harderwijk. We beklommen de stadswal en hadden een mooi uitzicht over het IJsselmeer. Helaas ontbrak de tijd om nog een blik te werpen op de gevelplaat aan de Leeghwaterstraat 15, waar geschreven staat: יהוה יראה “De Eeuwige zal ervoor zorgen”, uit Genesis 22:8.

De tijd ging te vlug en we moesten alweer afscheid nemen van de eeuwenoude synagoge. Als besluit gebruikten we een heerlijk diner op de markt bij het restaurant Luigi’s waarna een ieder huiswaarts keerde. We danken de organisatie van Hadderech voor de fijne dag. Wie meer wil weten over het Joodse leven in Harderwijk kan dit lezen in ‘Joodse Harderwijkers’ van Anton Daniëls en Nico de Bruijne.

Dit artikel is afkomstig uit het maandblad Hadderech van oktober 2022